چگونه از پوستمان مقابل نور خورشید محافظت کنیم؟

دکتر حسام نهاوندی

متخصص پوست، دارای بورد تخصصی از اتریش

نور خورشید در زندگی ما نقش مهمی دارد اما استفاده غیرمتناسب از آن می‌تواند اثر مخربی روی پوست بگذارد و حتی در مواردی باعث ابتلا به سرطان پوست شود. البته اگر به چند توصیه ساده عمل کنید، می‌توانید بدون هراس از آفتاب لذت ببرید. به هر حال، اواخر پاییز و اوایل تابستان زمان گرما و اوج تابش خورشید است. نور خورشید نه‌تنها برای زندگی ضروری است بلکه باعث سرزندگی، سلامت و انرژی ماست و اگر به مقدار متناسب در معرض آن قرار بگیریم، سلامت ما را تضمین می‌کند.

اما همین نور انرژی‌بخش می‌تواند خطرهایی هم برای سلامت ما داشته باشد؛ اشعه ماورای بنفش (UV) می‌تواند به چشم و پوست ما صدمه‌ بزند، باعث پیری پوست شود و علت اصلی سرطان‌های پوست باشد.

اشعه فرابنفش خورشید (UV) براساس طول موج به 3 دسته UVA ،UVB و UVC تقسیم می‌شود. UVA طول موج بلندتری دارد و می‌تواند در پوست بیشتر نفوذ کند و به این ترتیب مسئول پیری زودرس پوست می‌شود. UVB که دارای طول موج کوتاه‌تری است، باعث سوختگی پوست می‌شود. UVC هم به‌علت طول موج کوتاه‌تر به سطح زمین نمی‌رسد. عکس‌العمل پوست به نور خورشید متفاوت و پیچیده است. از یک طرف، پوست انسان به نور خورشید نیاز دارد مثلا برای تولید ویتامین D باید در معرض نور آفتاب قرار بگیرد و کسی که کاملا از نور خورشید دوری ‌کند، ممکن است دچار کمبود ویتامین D و ابتلا به پوکی‌استخوان شود، از طرف دیگر تابیدن مقادیر زیاد نور آفتاب به پوستی که وظیفه محافظت از انسان را در مقابل حرارت، سرما، مواد شیمیایی، میکروب‌ها و اشعه‌ها دارد، صدمه می‌زند.

آفتاب‌سوختگی

پوست‌ بزرگ‌ترین ارگان بدن است و یک‌ششم وزن بدن ما را تشکیل می‌دهد. پوست از لایه‌های مختلفی تشکیل شده است که هرکدام وظیفه و عملکردی دارند. پوست در مقابل نور خورشید ضخیم‌تر می‌شود و رنگدانه‌های بیشتری تولید می‌کند که باعث برنزه شدن می‌شود. حال اگر این اشعه از حد قابل تحمل آن بگذرد، باعث التهاب، قرمزی، تاول و درد خواهد شد که ‌آفتاب‌سوختگی نامیده می‌شود.

عوامل خطرساز ‌آفتاب سوختگی

از سوختگی ناشی از آفتاب بهتر است در هر حال پرهیز کنیم چراکه پوست ما هرگز چنین چیزی را فراموش نخواهد کرد. مقادیر زیاد انرژی خورشیدی و سوختگی پوستی حتی از زمان کودکی باعث آسیب DNA در پوست خواهد شد و به این ترتیب خطر ابتلا به سرطان پوست در دوران بزرگسالی افزایش می‌یابد که البته این مساله به شدت به نوع پوست بستگی دارد.

به طور کلی 6 نوع پوست وجود دارد:

1. پوست اسکاتلندی یا پوست و موی قرمزرنگ

2. پوست بور با موهای بلوند

3. پوست سفید و موهای تیره

4. پوست سبزه و موهای تیره و سیاه

5. پوست هندی یا سبزه تند و موهای سیاه

6. پوست سیاه

افراد دارای پوست نوع 1 که معمولا موهای قرمز و پوستی پر از کک‌‌مک دارند، بیش از همه به نور خورشید حساس‌ هستند. پوست این افراد حداکثر 5 تا 10 دقیقه می‌تواند آفتاب را تحمل کند؛ پوست نوع 2، 10 تا 20 دقیقه؛ نوع 3، 20 تا 30 دقیقه و نوع 4 بین 30 تا 40 دقیقه.

قاعده کلی این است که هرچه پوست روشن‌تر باشد، آفتاب سوختگی زودتر در آن اتفاق می‌افتد. هنگامی که سلول‌های رنگدانه‌ساز تغییر حالت می‌دهند و تومور بدخیم تشکیل می‌شود، فرد مبتلا به ملانوم یا سرطان سیاه‌پوستی می‌شود که می‌تواند کشنده باشد. ملانوم می‌تواند از طریق عروق لنفاوی و رگ‌های خونی به تمام بدن سرایت کند و باعث مرگ شود. تشخیص به‌موقع و زودهنگام ملانوم و جراحی آن، بهترین راه درمان این سرطان است. البته اگر ملانوما در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود، درمان‌های موثر و جدیدی با آنتی‌بادی‌ وجود دارد که با کمک آنها می‌توان به بیماران کمک کرد. ملانوم به‌ندرت به‌وجود می‌آید و بیشتر افراد دچار سرطان‌های پوستی از نوع BCC و SCC می‌شوند که به اندازه ملانوم بدخیم نیستند و با نام «سرطان‌های سفیدپوستی» شناخته می‌شوند. کنترل مرتب تغییرات پوستی لازم است تا بتوان به‌موقع و زودهنگام سرطان‌های پوستی را تشخیص داد. به همین دلیل خال‌های مادرزادی در افراد با پوست روشن باید سالی یک‌بار به‌وسیله متخصص پوست بررسی و کنترل شوند. افراد با پوست روشن که بیش از 30 خال دارند، باید طبق دستورهای پزشکی استاندارد اروپا و آمریکا سالی یک بار به متخصص پوست مراجعه کنند. در کشورهای اروپایی علاوه بر این، هر فرد بالای 50 سال باید سالی یک بار به متخصص پوست مراجعه کند تا پوستش بررسی شود.

عامل محافظت پوست مقابل نور خورشید

به همان اندازه که کنترل مرتب لازم است، باید عوامل خطر را نیز کاهش داد چراکه خطر سرطان‌ پوست به مقدار نور آفتاب که بر پوست می‌تابد، بستگی دارد. ضدآفتاب‌ها پوست را در مقابل UVA و UVB محافظت می‌کنند. طبق آخرین استانداردها، باید ضدآفتاب‌ها حداقل یک‌سوم اثر خود را در حیطه UVA داشته باشند. ضدآفتاب‌ها دارای فیلتر فیزیکی‌ای هستند که باعث انعکاس نور آفتاب می‌شود و در عین حال فیلتر شیمیایی‌ای دارند که وارد پوست می‌شود، نور آفتاب را جذب و به گرما تبدیل می‌کند. در ضدآفتاب‌های پیشرفته و مدرن مواد دیگری هم وجود دارد که با مکانیسم‌هایی DNA را نیز ترمیم می‌کنند. ضدآفتاب باید به اندازه کافی یعنی در افراد بزرگسال حدود 30 میلی‌لیتر برای کل بدن، زده شود. البته زمانی که هر شخص می‌تواند با زدن ضدآفتاب در آفتاب بماند بدون اینکه نگران سلامت پوستش باشد، به نوع پوست او بستگی دارد. هرچه پوست روشن‌تر باشد، باید SPF ضدآفتاب بالاتر باشد. SPF یا فاکتور محافظت کرم ضدآفتاب تعیین‌کننده زمانی است که می‌توان در آفتاب ماند. درجه ضعیف تا SPF(10)، درجه متوسط تا SPF‌(25)، درجه قوی تا SPF(50) و درجه ضدآفتاب خیلی قوی SPF (+50) است. ضدآفتاب‌های استاندارد امروزی معمولا جلوی برخورد اشعه آفتاب را با پوست می‌گیرند ولی بعد از چند بار شستن یا بعد از گذشت 3 ساعت باید تمدید شوند. مواد برنز‌ه‌کننده، خوردن هویج و کپسول بتاکاروتن اثری در محافظت در مقابل آفتاب ندارند. در صورت آفتاب سوختگی که تا بعد از 12 تا 24 ساعت به اوج خود می‌رسد، باید پوست خنک نگه‌داشته و مرطوب‌کننده‌های چرب زده شود. با توجه به شدت سوختگی می‌توان با نظر پزشک از پمادهای کورتون‌دار نیز استفاده کرد.

پیری زودرس پوست

از آفتاب سوختگی نه فقط برای پیشگیری از سرطان‌های پوستی باید حذر شود بلکه قرار گرفتن مداوم در معرض نورخورشید و آفتاب سوختگی در صورت تکرار باعث پیری زودرس پوست خواهد شد. نشانه‌های اولیه این مشکل ظهور چین و چروک، لکه‌های قهوه‌ای، لب‌های بیرنگ، ظهور رگ‌های با قطر مختلف به‌خصوص روی بینی، گونه‌ها و چانه است. در اثر قرار گرفتن مداوم در نور خورشید، چین و چروک‌ها عمیق‌تر و تغییرات پوستی چشمگیرتر می‌شوند. این نوع تغییرات حتما باید به‌وسیله پزشک متخصص تشخیص و درمان شوند چراکه بعضی از آنها پیش‌‌سرطانی هستند و بعد از سال‌ها منجر به ابتلا به سرطان‌های پوستی می‌شوند.

9 توصیه ضدآفتاب

• بیشتر در سایه باشید.

• سطح آب و برف، نور را منعکس می‌کند. مراقب باشید در آنجا اشعه آفتاب 2 برابر است.

• اشعه خورشید بین ساعت 11 تا 15 خیلی شدید است. در این ساعات حتی‌المقدور در معرض آفتاب نباشید.

• نور خورشید از ابرها نیز تا میزان 80 درصد عبور می‌کند. پس هوای ابری هم اشعه UV دارد.

• کودکان زیر 1 سال ترجیحا نباید در معرض آفتاب باشند.

• پیراهن و کلاه و دستمال گردن در مقابل نور آفتاب از پوست محافظت می‌کنند.

• تنها از عینک‌های آفتابی با علامت UV400 استفاده کنید.

• به عوارض پوستی داروها توجه کنید.

• سولاریوم مانند اشعه فرابنفش آفتاب به پوست آسیب می‌رساند.

منبع